из воспоминаний Корзона и других о польском Минске

 

 Korzon, Tadeusz (1839-1918) (1839-1918)

Mińsk w połowie XIX wieku : ze wspomnień osobistych

Друг автора жаловался на поляков не раз за утрату своей страны. Будучи по понятиям и чувствам поляком, памятуя Минск как польский город, не допускал возможности возникновения польского управления. 

Крестный отец автора также поляк по языку и образу жизни, но вынужденный исповедать православие. Даже православное духовенство местного происхождения хранило польские язык и обычаи. Были и такие попы, как Плакид Янковский, дававшие на печать свои труды на польском под псевдонимом. Ходили слухи о ссылке вернейших настоятелей в Курсе на исправление мышление и на пытки баней и жаждой базильянских монахов. 

Старик Роговский шел по Минску в старом польском убранстве, когда старая мода преследовалась. Отослали его в полицейскую канцелярию, где одежду привели к надлежащим параметрам.

Местное польское общество неприязненно смотрело на православную процессию. За обращение в православие давалось 30 рублей.

Деревенские простолюдины говорили по-белорусски и привозили в город продукты и дрова на отопление.

Большинство минских евреев не знало русского языка. Над их магазинами таблички или знаки висели по-польски.

Десницкий(директор) не уничтожил польского духа у молодежи. 

Tadeusz Zienkiewicz. Polskie życie literackie w Mińsku : w XIX i na początku XX wieku

mowa rosyjska w centrum, polski na przedmieściach: Lachówce Górnej i Dolnej, Uborkach, Komarówce lub Trojeckiej Górze. Gdy w 1917-18 polskość wybuchła spontaniczne, na ulicach rozbrzmiewał język polski. Większość rady (tzw. dumy) miejskiej była polska. Następnie szli Żydzi. Rosjan garstka
M. K. Pawlikowski. Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego... Londyn 1959 s. 52

Mińsk ... jest ośrodkiem najbogatszej guberni, gdzie ziemianstwo polskie gospodaruje bodaj najintensywniej z całej Białej Rusi... Większość ludności naszego miasta stanowią Żydzi - najruchliwszy, choć nie najzdolniejszy element w handlu, następnie Rosjanie, urzędnicy przeważnie instytucji państwowych i kolejowi - oraz Polacy.
Mamy więc trzy narodowości, z których każda żyje życiem odrębnym. Element rosyjski jeszcze od czasów osławionego Szmidta stanowi czarnosecinną armię i jest zaciętym wrogiem polskości. Żydzi są mocno zrusyfikowani i rusyfikują miasto ciągle.
Leszek Czarny, Korespondencje. Mińsk, „Przegląd Wileński“ 1912 nr 14

Dwór obywatelski był z reguły przychylny białoruszczyźnie. Z chłopem rozmawiano po białorusku. Poprawne i płynne mówienie po białorusku było jakby swoistym stylem. Stąd dwory, które pod wpływem przeniesionej z zachodu zarazy endeckiej próbowały polonizować Białorusinów, były nieliczne
M. K. Pawlikowski. Mińszczyzna „Pamiętnik Wileński“. Londyn 1971, s. 298
„Stosunek Polaków do Białorusinów należy określić jako wybitnie przychylny, z ludem, tendencji polonizacji i wynaradawiania absolutnie nie było, przeciwnie, białorusinowała się częściowo ludność polska, zwłaszcza na wsi
M. Porowski. Wspomnienia 1904-18. rkps. Ossolieneum 13542/II k. 16