казнь двух литовцев Витовтом, битва на Слонимских полях и о языческом сожжении трупов и жертв

  

Разные отрывки из исторических хроник и произведений

1. О том, как Витовт казнил двух литовцев перед Грюнвальдской битвой за грабежи, насилия и поругание св. Таинства, приказав им самим лезть в петлю

2. О различных казнях, совершенных Витовтом 

3. Как Витовт отдал замуж сестру Рингайлу

4. Кейстут бросил осаду Новогородка-Северского, который не хотел признавать его власть, и поспешил в Литву

5. Дрогичин, Мельник, Брест, Каменец, Сурож у Длугоша - русские поветы и живут там русины.

6. Про обычаи человеческого жертвоприношения богам у литовцам. Неоднократно взятых в плен рыцарей литовцы приносили в жертву. Приносили в жертву литовцы и русинов по Стрийковскому, приговаривая „Piktos gudos, dziewie, płak pocziss”(„Злых русинов, Боже, пори самих“). Приводит он также слово „rugius”(рожь).

7. О сожжения Ольгерда в святилище Кокивейт, о чем пишут Герман Вартберг и Ян Длугош. Это же святилище упоминают белорусско-литовских летописи

8. Любарт литовец изгнал русских князей из луцкой земли.

9. Витенес взбунтовался против русских князей и сам обложил из данью.

10. Виленский хронограф пишет, что жену Витовта сожгли в Ойряколе „в Литве нашой“.

11. Рассказ Филиппа же Мезере 1392 г., переданный от прусских рыцарей, как одного пленного литовцы хотели сжечь вместе с великим князем в срубе, так как самый верный и любимый слуга должен был разделить участь умершего. 

12. В Византии было представление об ольгерде как о язычники и огнепоклоннике. Литовцев они звали ошнепоклонниками, солнце поклонниками. 

13. В житиях Антония, Иоанна и Евстафия говорится о казни слуг Ольгерда за следование христианским обычаям среди литовцев-язычников. 

14. О коронации князя Даниила в Дрогичине над Бугом

15. О попытке литовца изнасиловать католическую монахиню.

16. Витенес издевается над христианами, топчет Св. Дары, хвалит своих богов.

17. Об убийстве Гедимина и о его отказе принимать христианство

18. О происхождении Витена

Сигизмунд Герберштейн

Я сам [173] слышал от одного первостепенного Чиновника при молодом Короле такое выражение: «Всякое слово в Литве — золото». Они платят Королю ежегодно определенную денежную подать за охранение пределов королевства 878. Помимо оброка, они работают на Господ шесть дней в неделю 879; наконец, при женитьбе, при смерти жены, равно как при рождении и кончине детей и во время исповеди, они обязаны заплатить известную сумму денег Приходскому Священнику 880. Со времени Витольда вплоть до наших дней они пребывают в настолько суровом рабстве, что, если кто из них будет случайно осужден на смерть, то он обязан, по приказу господина, казнить сам себя и собственноручно себя повесить. Если же он случайно откажется исполнить это, то его жестоко высекут, бесчеловечно истерзают и тем не менее повесят. Вследствие такой строгости, если Судья или назначенный для разбора настоящего дела Начальник пригрозит виновному, в случае его замедления, или только скажет ему: «Спеши, господин гневается», несчастный, опасаясь жесточайших ударов, оканчивает жизнь петлею.

Сильвий-Эней Пикколомини

 В то время Витовт уже имел титул Великий и все до такой степени боялись попасть к нему зависимость, что большинство решало для себя подчиниться приказам или лезть в петлю, чем вызвать гнев князя. Того, кто отказался выполнять приказ, зашивали в медвежью шкуру и бросали живому медведю, которого выкармливали для такого случая. И он [медведь] жестоко разрывал [человека] и это сильно воздействовало на другие жертвы. Конный лучник постоянно держал натянутый лук. Если он заметил кого-нибудь, кто хочет спасти другого, того сразу же пронзала стрела. Могих убили на таких играх. Кровавый палач приказал всем брить бороду, чтобы, вероятно, было различие во внешности между поддаными самим князем. Тому, кто не подчинился, - и, действительно, литвины легче переносят потерю головы чем потерю бороды - не сбрил бороду и не обстриг голову, угрожает смертная казнь, даже если какой-нибудь провинциал оставил себе на голове хотябы один волосок или не сбрил [бороду].

 Ян Длугош

  Витовт-Александр[46] держал литовские племена[47] в послушном повиновении двумя мерами, без которых всякая власть государя у них была бы сомнительной, непрочной и подобной тени, а именно страхом, ибо он был склонен к карам, грозен и безжалостен, а также заботой своей, ибо в походах и в удовлетворении нужд каждого был он скор, щедр и великодушен.

Миколай Гусовский

 Сам абвяшчаў ён прысуд, вінавайцы ж, як кажуць,

Тутка ж з пакорай праступствы свае прызнавалі,

Кары ды сьмерці прасілі - вяроўкі на шыю -

Ведалі добра бо - літасьці тут ім ня будзе

Горай за ўсё ілжасьветкаў князь меў у пагардзе,

Іх аддаваў на жахлівыя ён катаваньні -

Суд справядлівы ня сьмейце ашукаваць княжы!

Поглядам лютым усьлед выкрываў вінавайцу,

Аж прызнаваўся ў мане парушальнік прысягі.

Жорсткі прысуд быў удзелам засуджаных, іх бо,

Ў скуры зашыўшы зьвярыныя, кідалі проста

Злоснай ганьні ваўкадаваў, што іх трыбушылі.

Жорсткая кара чакала за хабар і судзьдзяў.

Недзе было, што гасьцінцам судзьдзю падкупілі,

Й княжы наказ абмінуць нешчасьліўца наважыў.

Выкрыты быў ён, жахліва пасьля катаваны

I, як навука для іншых, пайрваны на часткі.

Кожную сквапнасьць князь нішчыў з карэньнем, і гэтым

Сёньня і заўтра заслужана славіцца будзе.

Справаў бліскучых ці мала заладзіў ён, гэта

Кажнаму ясна, як зь песьні маёй, паміж іншым.

 

Ян Длугош

 1. Витовт умертвил заведовавшего королевскими замками князя Наримута, который был взят в плен при поединке, и с большей, чем подобало сану того и другого, жестокостью повесил его за ноги на дереве вязе 68 в поле, где стояли прусские бомбарды; литовцы, русские и татары добили его стрелами. 

2. Между тем князь Витовт устроил засады по всем лесным дорогам, чтобы легче теснить войско магистра в невыгодных для него местах. Узнав об этом от пленных, магистр повел войско по болотистым и бездорожным местам, настилая гати на своем пути; перехватив тут одного из литовских бояр, рыцаря Шудимунта, он умерщвляет его, повесив на дереве за лодыжки.

3. król Polski wysłał go potajemnie do Alexandra Witołda wysiadującego w Prusach na wygnaniu i przebywającego w zamku Ritterswerder niedaleko Kowna, uczyniwszy zgodę między królem a książęciem, porzucił stan duchowny, i Ryngalę siostrę Witołda pojął w małżeństwo, przyczém według zwyczaju gody weselne odprawił. 

4. Książę Kiejstut porzucił natychmiast oblężenie Nowogrodka, a pospieszył do Litwy; ale gdy się dowiedział, że Jagiełło wzmocniony znacznie posiłkami Prusaków odebrał mu już władztwo w wielkiém księstwie Litewskiém,

<...>

Ale Janusz książę Mazowiecki, człek obrotny, nie zaniedbując sposobnej pory, wezwał swoje rycerstwo do broni, i opanował dwa zamki Drohiczyn i Mielnik, które wydali mu dobrowolnie Rusini; a osadziwszy je silnemi załogami, i splądrowawszy powiaty Surazki, Bielski, Kamieniecki i Brzeski, obległ zamek Brześć, i byłby go zdobył pewnie, gdyby nie wiadomość otrzymana, że w nim znajdowała się jego teścina; odstąpił zatém od oblężenia.

комм: русины живут в Дрогичине и Мельнике. Кейстут совершил поход на не желающий покоряться ему Новгород-Северский

5. Po święcie zaś Wniebowzięcia N. Maryi Panny, komtur Balgi Teodoryk Elner wojsko swoje podzieliwszy na trzy zastępy, splądrował powiaty Ruskie Drohiczyn, Mielnik i Brześć, a potém zamek Brzeski obległ. 

комментарий: Дрогичин, Мельник, Брест - русские волости

6. Tegoż samego roku, po święcie Zesłania Ducha Ś., Kiejstut książę Litewski, udając że zdradziecko nabawiony był ciężkiej choroby, wpadł skrytemi drogami do Prus, zdobył i spalił zamek Ekersberg, a starostę jego Jana Surbacha poimał w niewolą. Lubo zaś Litwini chcieli jego jednego na ofiarę bogom swoim spalić na stosie, rzeczony jednak Kiejstut nie dopuścił tak sromotnego i nieludzkiego czynu.

комментарий: об обычае человеческого жертвоприношения у литовцев

7. Litwini pod dowództwem Jagiełły zdobywają za zdradą Rusinów zamek Drohiczyn w księstwie Mazowieckiém.

 Tymczasem Rusini, stojący w tymże zamku, przekupieni od Litwinów podpalili go w kilku miejscach; a sprawiwszy pożar, spuścili się po linach do obozu nieprzyjacioł i uciekli; trudno było ogień wszczęty ugasić, Litwini zaś pod tę chwilę całą siłą na zamek uderzyli. 

комментарий: Дрогичин - в составе Мазовецкого княжества, но живут там русины.

8. Aczkolwiek zaś Litwini obfitowali w mnogie lasy i bory, każda jednak wieś, każda osada i rodzina miała swój gaj osobny, a w nim własne ognisko, na którém zwłoki swoich zmarłych paliły. Kładziono zwykle na ten stos razem z umarłym najcelniejsze z jego rzeczy, konia, wołu, krowę, siodło, broń, odzież, pas, łańcuch, pierścień, i wraz z ciałem palono, bez względu na to, czy rzecz taka była złota lub srebrna. W ten sposób Olgerd syn Gedymina, wielki książę Litewski, ojciec Władysława króla Polskiego, zmarły w ciemnocie pogańskiej, spłonął na stosie w gaju zwanym Kokiwejtos, niedaleko zamku i wsi Mejszagole (Miszeholi), wraz z koniem najlepszym, obówiem rycerskiem (jopula) perłami i kamieniami drogiemi wysadzaném, szatą strojną złotem i purpurą, i pasem srebrnym wyzłacanym.

комментарий: о сожжении Ольгерда при похоронах

9. Alexander zaś wielki książę Litewski dwóch bezbożnych Litwinów skazuje na szubienicę

We Środę, dnia dziewiątego Lipca, ze wsi Będzina Władysław król Polski, wraz z Alexandrem wielkim książęciem Litewskim, wkroczyli w kraj nieprzyjacielski, przebywszy szczęśliwie za łaską Bożą bór rościągający się na dwie mile drogi, z którego wyszli na równinę płaską i na wszystkie strony otwartą, i tam dopiero rozwinięto i podniesiono chorągwie tak królewskie jako i książęcia Litewskiego Alexandra, książąt Mazowieckich Ziemowita i Janusza, tudzież panów Polskich, z niewymowném serc wzruszeniem i zapałem powszechnym. Król bowiem Polski Władysław, wziąwszy do rąk swoich chorągiew wielką, na której wyszyty był misternie orzeł biały z rościągnionemi skrzydły, dzióbem rozwartym i z koroną na głowie, jako herb i godło całego królestwa Polskiego

<...>

 Zdarzył się w tym samym dniu nowy i niesłychany wypadek. Gdy bowiem Polscy panowie i rycerze widzieli Tatarów i Litwinów dopuszczających się po barbarzyńsku łupiestwa kościołów, gwałcenia niewiast i dziewic, a przy grabieży jednego kościoła postrzegli wyrzucony z ołtarza Przenajświętszy Sakrament i szydersko zelżony; tknięci do żywego takim widokiem, pełni zgrozy a razem obawy, żeby za tak straszne bezprawia Bóg sprawiedliwy nie przepuścił na nich i na całe wojsko plagi, udali się z powtórném użaleniem do króla i wielkiego książęcia Litewskiego Alexandra, opowiedzieli im te wszystkie srogości i okrucieństwa, i oświadczyli: „że dłużej nie mogą na nie patrzeć; i jeżeli ich król nie powściągnie, a bezbożników jak należy nie ukarze, nie wrócą wcale do obozu i wojenne znaki opuszczą. “ Król Władysław wzruszony ich głośnem wyrzekaniem i ostremi a dotkliwemi skargi, rozkazał śledzić jak najstaranniej tych łupieżców kościelnych i zelżycieli Najśw. Sakramentu. A gdy wskazano dwóch Litwinów jako najwinniejszych, Alexander książę Litewski kazał im się samym na szubienicy powiesić. Wypełniając zatém rozkaz książęcia Alexandra, winowajcy postawili na przód szubienicę własnemi rękami urobioną; potém bez niczyjego podsadzania dźwignęli się sami do góry, a naostatek sami sobie na szyję pozakładali stryczki: wprzódy zaś jeden upominał drugiego, który zdawał się nieco ociągać, aby się spieszył, póki książę bardziej się nie rozgniewa. Co gdy w obec całego wojska się działo, taką wszyscy przerażeni byli trwogą, że żaden z rycerzy nie poważył się więcej nachodzić kościołów i po zdobycz kościelną drapieżnej wyciągać ręki. Albowiem jak zawzdy, tak szczególniej w czasie wojny nie godzi się targnąć na rzeczy święte; i nie tylko wielkie zbrodnie i bezprawia, ale nawet najmniejsze nadużycia starannie wtedy należy karcić i powściągać, aby Majestat Boży, ubłagany prawemi i cnotliwemi postępkami, raczył wojującym zdarzyć pomyślność i zwycięztwo.

комментарий: о казни через повешение двух литовцев Витовтом перед Грюнвальдской битвой

10.

"Кроме того, они сжигали своих покойников, что было, как мы знаем, в обычае не только у италиков и латинов, но и у прочих народов. Однако литовцы благодаря множеству лесов и рощ имели особые леса, в которых каждое селение и каждый дом и семья располагали особыми кострищами для сожжения по обычаю тел покойников. При этом к сжигаемому человеческому телу присоединяли наиболее ценных животных и вещи: коня, быка, корову, седло, оружие, пояс, ожерелье, кольцо, и все это сжигали вместе с трупом, не считаясь с тем, что вещи могли быть золотые или серебряные. Согласно этому обычаю был предан сожжению в лесу Кокивейт, 33 близ замка и селения Мижехолы, великий князь литовский Ольгерд, сын Гедимина 34 и отец Владислава, короля польского (похищенный смертью в заблуждении язычества), вместе со своим лучшим конем, одетый в затканный жемчугами и драгоценными камнями жупан, в великолепной пурпурной одежде, расшитой золотом, и с серебряным позолоченным поясом." 

https://pl.wikisource.org/wiki/Jana_Długosza_Dziejów_Polskich_ksiąg_dwanaście/Księga_jedenasta

11. Kazimierz król Polski, zebrawszy i sporządziwszy liczne wojsko, tak konne jako i piesze, ruszył zbrojno w celu shołdowania reszty krajów Rusi, jeszcze nie podlegających jego władzy, i wkroczył naprzód do ziemi Łuckiej, którą wraz z innemi przyległemi powiaty dzierżył pod ów czas Lubard Litwin, syn Gedymina, po wypędzeniu z niej dawnych książąt Ruskich, a obległszy zamki Łuck i Włodzimierz, obadwa przemocą zdobył. Pomknął się potém z wojskiem do ziemi Brzeskiej, i w kilku dniach zamek i całą ziemię Brzeską pod swoje zagarnął panowanie, inne bowiem mniej silne warownie sami ich władcy dobrowolnie mu popoddawali

12. Winrych mistrz Pruski widząc, że kraj Litewski, sam z siebie niepłodny, i więcej mający lasów, borów i bagnisk, niżeli miast i wiosek, najazdami nieprzyjacioł wielce był znękany i opustoszony, wojsko zebrane z własnego i zaciężnego rycerstwa, pod dowództwem Henryka Kranichfeld (Kranifelth) wielkiego komtura, wyprawił zbrojno do ziemi Ruskiej, która Litwinom hołdowała, mszcząc się na Rusinach za to, iż Litwę orężem i ludem wspierali, i zamierzając złupić ich bogactwa

13. Winrych mistrz Pruski, wsparty posiłkami hrabiego Bawaryi Wilka czyli Wolffa, i innych rycerzy przybyłych z Niemiec dla podzielenia z nim wyprawy przeciw barbarzyńcom, ruszył zbrojno w dzień Ś. Agnieszki do Litwy i Żmudzi, i w wielu miejscach, a zwłaszcza powiatach Pernare (Paruren), Ejragolskim (Eroglem) i Łabunowskim (Labuna), mieczem, ogniem i grabieżą srodze je spustoszył. Przybył mu nadto ku pomocy mistrz Inflantski z wojskiem podzieloném na dwa zastępy, z których jednemu sam mistrz, drugiemu marszałek przywodził. Złączyły się zatém obie siły zbrojne, przeciw którym gdy Litwini wystąpić do boju nie śmieli, wszystek kraj Litewski uległ zniszczeniu. Rzeka Niemen w tej porze mrozem ścięta łatwą otwierała przeprawę; przebywszy więc rzekę nieprzyjaciel, Litwinów za Niemnem mieszkających największą dotknął klęską.

https://pl.m.wikisource.org/wiki/Jana_D%C5%82ugosza_Dziej%C3%B3w_Polskich_ksi%C4%85g_dwana%C5%9Bcie/Ksi%C4%99ga_dziewi%C4%85ta

14. Witenes wódz Litewski, pierwszy podniosłszy rokosz przeciw Rusi, i sam się między Litwinami postanowiwszy książęciem, zdradą i podstępem z książętami Ruskimi wojował. Powoli dopiero i stopniami tak dalece Litwini w siły urośli, że zrzuciwszy z siebie jarzmo Ruskie, przymusili ich nawet do płacenia sobie haraczu, który przez długi czas sami Rusinom opłacali.

https://pl.m.wikisource.org/wiki/Jana_D%C5%82ugosza_Dziej%C3%B3w_Polskich_ksi%C4%85g_dwana%C5%9Bcie/Ksi%C4%99ga_dziesi%C4%85ta

15. Litwini uradowani zwycięztwem i zabraną na nieprzyjaciołach zdobyczą, niosąc bogom swoim ofiarne dzięki, ułożyli stos ogromny, i jednego z Krzyżaków, brata wójta v. Samlenth, z koniem i zbroją na ofiarę spalili. Nazywał się ten mnich Gerard Rudde.

https://pl.m.wikisource.org/wiki/Jana_D%C5%82ugosza_Dziej%C3%B3w_Polskich_ksi%C4%85g_dwana%C5%9Bcie/Ksi%C4%99ga_dziewi%C4%85ta

16. Nie mała także liczba żołnierzy dostała się w niewolę barbarzyńcom. Z których gdy oni według swych przesądnych i okrutnych zwyczajów postanowili bogom za otrzymane zwycięztwo jednego spalić na ofiarę, los padł na Hirzhalsa mieszczanina Magdeburskiego; atoli na prośbę niektórych barbarzyńców, że im był znany, po dwa kroć od śmierci go uwolniono; lecz gdy po trzeci raz jeszcze los wypadł na niego, sam się dobrowolnie oddał na ofiarę, i bezbożnym obyczajem spalony został wraz z koniem na którym siedział

https://pl.m.wikisource.org/wiki/Jana_D%C5%82ugosza_Dziej%C3%B3w_Polskich_ksi%C4%85g_dwana%C5%9Bcie/Ksi%C4%99ga_si%C3%B3dma

17. Litwini pogańscy, pokonawszy w jednej bitwie Krzyżaków Pruskich Teutońskiego rodu, gdy między innemi brańcami znaleźli dwóch Krzyżowców, postanowili obu męczeńską zgładzić śmiercią. Przywodząc przeto swój zamiar do skutku, jednego z nich na wysokiém drzewie przywiązali do własnego konia aby go żywcem spalić razem z koniem; drugiego zaś przyprowadzili, aby był świadkiem tego widowiska. A kiedy stos podłożony zapalili, ogień ogarnął zaraz konia, który do szczętu spłonął; ponad Krzyżowcem zaś rozwarło się niebo, i zstąpiła z góry jasność niebieska, która rozdzielając płomień na różne strony, ochraniała ciało Krzyżowca, tak iż pozostało nietkniętém. Potém jasność ta wróciła do nieba, z którego wyszła, a z nią razem uniosło się ciało Krzyżaka w postaci urodnej dziewicy, nie zostawiwszy po sobie najmniejszego nawet śladu, a to w obec wszystkich barbarzyńców, którzy na ten dziw z zadumieniem patrzali. Ale niewierni Litwini, nie Boskiej mocy, ale czarom i urokom przypisawszy to zrządzenie, drugiego Krzyżowca wsadzili w szczelinę drzewa, siekierami i klinami rozwiedzionego na dwoje, a potém wyrwali nagle kliny; gdy więc drzewo swą przyrodzoną mocą zwarło się do kupy, ściśniony w niém męczennik gorzał podłożonym ogniem u spodu

https://pl.m.wikisource.org/wiki/Jana_D%C5%82ugosza_Dziej%C3%B3w_Polskich_ksi%C4%85g_dwana%C5%9Bcie/Ksi%C4%99ga_si%C3%B3dma

18. Daniel, panujący książę Kijowski i Drohicki, który pod ów czas bogactwami, obszernością posiadanych krajów i ludów, równie jak bystrością rozumu i obrotnością między Ruskimi książętami celował, pragnąc osięgnąć władzę i godność królewską, gdy się dowiedział, że legat stolicy Apostolskiej Opizo opat przybył do Polski, i wielką od tejże Stolicy władzę miał sobie udzieloną, wyprawił do niego posłów, mężów znakomitych, z kosztownemi upominkami, a razem prośbą: „aby go w imieniu stolicy Apostolskiej królem Rusi mianował, koronował i namaścił.“ Obiecywał: „że sam z wszystkiemi ludami władzy jego podległemi, porzuciwszy Greckie wyznanie, przejdzie na łono kościoła powszechnego Rzymskiego i uzna władzę papieża, a tak Ruskie jako i inne katolickie kraje od napaści Tatarów potężnie i gorliwie zasłaniać będzie.“ Legat Apostolski Opizo uradowany wielce takiém poselstwem, tusząc że wierze i religii chrześciańskiej nie mało usłuży, i sam powinności legata szczęśliwie i chwalebnie dopełni, gdy Daniela książęcia Drohickiego na królestwo Ruskie wywyższy, a za to liczne i znakomite kraje i prowincye, a w nich tak wielką liczbę dusz, z ciemnoty błędu wywiedzionych, kościołowi katolickiemu pozyska: dał posłannikom książęcia Daniela łaskawą odpowiedź, a zapewniwszy pomyślny skutek ich poselstwu, odprawił ich do książęcia Daniela z obietnicą: „że niebawem na Ruś przybędzie, i jeżeli książę wyrzecze się błędów Greckiego wyznania, i prawą wiarę katolicką ze wszystkiemi krajami i ludami sobie podległemi przyjmie, koronować go będzie na króla Ruskiego.“

<...>

Ale zjechawszy do Drohiczyna, który pod ów czas był główną książęcia Daniela stolicą, w obec licznego zebrania Ruskich książąt i panów, umyślnie na ten obrzęd zaproszonych i przyzwanych, rzeczonego książęcia Daniela w zamku Drohiczynie na króla Ruskiego koronował i namaścił: przyczém tenże książę Daniel uroczyście przyrzekł, i złożoną przed legatem Opizonem przysięgą zobowiązał się, wraz z wszystkimi panami i starszyzną, wszystkim ludem i poddanemi swojego władztwa, przyjąć wiarę, obrządek i obyczaj kościoła Rzymskiego

19. przez Przemąków, Wiślicę, Szydłów, Opatów, Urzędów, Lublin, Brześć i Bielsko wyjechał do Litwy, gdzie całą niemal zimę przepędził,

<...>

Władysław król z Niepołomic przez Lublin, Parczów, Brześć i inne miasta, zwykłą drogą udał się do Litwy.

20. Litwini po dwa kroć ziemię Pruską, Prusacy zaś i Krzyżacy Litwę po trzy kroć najazdami pustoszą. Pierwsi znieważają bluźnierstwy Najśw. Sakrament, drudzy po odniesioném zwycięztwie zakładają i uposażają klasztor w Toruniu.

Witenes (Withenen) wielki kniaź Litewski, zebrawszy ze wszystkich swoich krajów i sporządziwszy potężne wojsko, w czasie wielkiego postu wkroczył do ziemi Pruskiej

<...>

także Najśw. Sakrament na ziemię ze wzgardą porzucony spluł niegodnie i nogami podeptał, a potém brańcom chrześciańskim przyganiał z szyderstwem, że stracili Boga swego, któremu cześć oddawali. 

Kazawszy potém przynieść puszkę zabraną w Prusiech, w której przechowywany był Sakrament Ciała Pańskiego, rozbił ją, i wyrzucony bezbożną ręką, Najświętszy Sakrament Eucharystyi, miotał nim pod nogi panien i innych brańców, plwał nań niegodnemi usty, i świętokradzką nogą deptał go i roztrącał po ziemi, nie szczędząc bluźnierstw i słów obelżywych: „Oto Boga, którego czcicie i w modłach wzywacie, w waszych oczach depcę i rościeram na miazgę, a on nie ma mocy oprzeć mi się, i ani sobie poradzić, ani wam swoim czcicielom dać ratunku. Już ten Bóg wasz memi nogami starty i zniweczony zginął. Bogowie moi potężniejsi są, przy ich bowiem pomocy szczęścia doznaję, za ich zezwoleniem was poimanych w więzach trzymam. Lepiej podobno im, niżli waszemu, cześć i pokłon oddawać.“

Takiemi bluźnierstwy i obelgami brańcy chrześciańscy boleśnie dręczeni, nie śmieli jednak przeciw wściekłości barbarzyńskiego książęcia wyrzec ni słowa; westchnieniem tylko, płaczem i jękiem, który boleść i żal nad taką zniewagą Stwórcy z ich piersi wydobywał, modlili się w duszy, ażeby tę bezbożną pychę pospieszył skrócić i ukarać. Jakoż nie dozwolił dłużej Majestat Boski takiej Imienia swego zniewagi. 

20. Był między temiż oblężeńcami Pruskiemi jeden Krzyżak nader zręczny w strzelaniu z łuku i dla tego mistrzem łuczników zwany, który często ognistemi strzałami dokuczał barbarzyńcom. Ten dnia jednego książęcia Litwy Gedymina strzałą ognistą w sam grzbiet ugodził, tak iż od owej rany książę natychmiast poległ. Po jego śmierci wojsko Litewskie odstąpiło od oblężenia i cofnęło się z powrotem. Mistrz zaś Pruski Teodoryk powtórną w tymże samym roku na Litwinów przedsięwziąwszy wyprawę, Henryka marszałka Pruskiego posłał z wojskiem do Litwy. Ten spustoszywszy mordami i grabieżą powiat zwany Wiedukki, wrócił do Prus z znaczną zdobyczą i zabranemi jeńcy.

21. Do zagodzenia sporów już od lat kilku między arcybiskupem i mieszczanami Ryzkiemi z jednej, a mistrzem Inflantskim i braćmi zakonu z drugiej strony, z wielką toczących się zawiścią, przybyli do Rygi dwaj Apostolscy posłannicy: którzy udawszy się do Gedymina książęcia Litewskiego, namawiali go do porzucenia bałwochwalstwa a przyjęcia wiary chrześciańskiej; jednakże wszystkie ich usiłowania były bezskutecznemi. 

Петр Дусбургский

1. легаты послали официальных гонцов к Гедимину, королю литвинов, чтобы предложить ему дело, порученное им апостольским престолом, и тщательно разузнать, не собирается ли он с народом королевства своего принять благодать крещения и, порвав с идолопоклонством, смиренно почитать имя Господа нашего Иисуса Христа 642. [184]

357. О РАЗОРЕНИИ ЗЕМЛИ МАЗОВИИ

Итак, когда мир был скреплен и братья и прочие христиане земли Ливонии и Пруссии и других соседних пределов неколебимо верили, что не должны отныне вести сражения, и уже думали перековать мечи свои на орала, а копья свои — на серпы 643, тот нечестивый враг веры и христиан, словно глухой аспид, заткнул уши свои 644 на спасительные увещевания господина папы, упомянутыми гонцами ему со всей почтительностью излагаемые, ибо, когда он должен был думать о спасении своем и своих людей, а именно — как бы ему достойно и с должным почтением принять обряд крещения, он, идя по стопам своих предшественников, все свои усилия обратил на погибель веры и христиан.

2. Витень, сын короля Литвы, с 800 мужами вошел в землю Польши 496 и в день Пятидесятницы 497, когда в Ленчицкой церкви священники и служители алтаря и прочие клирики служили в праздничном облачении, он напал на них и убил в церкви 400 человек христиан, клириков и прелатов, которых хотел, взяв в плен, увести с собой; все облачения, кубки и прочие церковные сосуды он в знак презрения Бога использовал кощунственным образом, церковь со святынями превратил в пепел, и, опустошив прилежащую к ней землю и произведя великое побоище народа Божиего, он увел в плен такое множество, что при дележе каждому литвину досталось 20 христиан.

Хроника Германа Вартберга

"В том же году, в то же время, умер Адьгарден, главный литовский король. При его похоронах, сообразно литовскому суеверию, было совершено торжественное шествие, с сожжением различных вещей и 18 боевых коней."

Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszytkiey Rusi

UTENUS ZMODZKIE I LITEWSKIE XIĄŻĘ.

Tegoż theż czassu Kukowojtus xiążę Żmodzkie, syn Ziwibundów z herbu Kitaurussa, 

i Zawilijskiej Litwy pan, umarł, któremu syn Utenus albo Utinerus, jak Dusburch 

pisze, pogrzeb uczynił pogańskim obyczajem, nad rzeką Swiętą na wyniosłej górze, 

niedaleko od Dziewałtowa, tamże mu i słup postawił na kształt ossoby jego, który 

lud prosty chwalił za boga, a gdy bałwan zgnił, gaj na tym miejscu wyrósł, w 

którym także temuż Kukowojciowi ofiary czynili, aż do czasów Jagełowych, i 

nazwali ten gaj aż do dzisiejszych czassów imieniem pana swego Kukowojczis, albo 

Kukowojtos. 

Белорусско-литовские летописи

 И зоставил по собе сына на великом княжени Литовском и Жомоитском Утенуса, которыи же сын, милуючи отца своего, великого князя Куковоитя, и учинил болвана на память отца своего и поставил его на горЂ однои над рекою Светою недалеко Дивилтова, которого ж фалили и за бога его мЂли. И потом того В болвана згинул В, гаи вырос и люди тым фалили и прозвали его имянем пана своего Куковоитя.

виленский хронограф 16 века

се єсть прелесть поганъская и в нашои Литвѣ то ся водило злоє дѣло

и до Витовта; 2. [т]о Витовтову жоноу в Оиряколе13 сожьгли по

смерти єи потомъ почяли переставати жечися. 

Евреиновская летопись о происхождении Витеня

панове, не хотячи преступити роды ЮЯ и воли господаря своего прироженаго, сына великого князя Троикгенева, и учинили так: видячи мужа мудраго и достоиного Витяня, которыи был из раду А и поколЂния Колюмнов, из отчины и из деравы Б Жемоити Б, реченнаго Аирякголы, и взяли собЂ великим князем литовским и жемоитским, иже князь великии Троикген пребывая в Жемоити, Ђхал чрез вотчину его Аирякголу, узрЂл оного Витяня еще малым младенцем, и увидял оное дитя обличием \л.463об.\ хорошаго и возрасту подобнаго, и взя его к собЂ. И был y него коморником, и будучи в коморЂ всякую вещ чюдне и урядне хранил господарскую и исправлял. И он, видя его благородство и доброе хранение его, и учинил его y собя маршалком, и был y него любовником и всЂм справам господарским достоиным правителем его, и потом по смерти его взят бысть на Великое княжество его. И ту скончался род c Китоврасов и началося великое княжение Витеново, род великих князеи литовских ис поколЂня и из роду.

ПСРЛ т. XVII

Торнский аналист

Ягайло, упорствуя в прежнем языческом нечестии, не захотел проехать к магистру верхом всего две или три мили, твёрдо зная, что магистр из-за мелководья Мемеля не сможет пройти к нему 260. Поэтому названный магистр, видя их хитрость и коварство, которые, как говорили, произошли по внушению их матери, русской по имени Ульяна, ранее выступавшей как благоговейная покровительница христиан, отказал в доверии королю Ягайле и всем примкнувшим к нему и его братьям 261, и, собрав большое войско, прибыл 11 сентября под Троки и атаковал его при помощи бомбард, стрелков и разными другими способами

Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszytkiey Rusi

Litawowie z Zmodzią gdy w lesiech siedzieli,

Skoro się o poraźce Ruskiej dowiedzieli.

W swe długie trąby hucząc juź się weselili,

Widząc iź Polacy moc Ruską przełomili.

Ziwibunda z Montwilem hetmany wybrali,

W których dzielność s porządkiem wojennych spraw znali;

Tak wyszli z gęstych lasów niechcąc próźno leźyć,

Uradzili dla łupów do Rusi zabieźyć.

A gdy się przez Wilią z wojskiem przeprawili,

Zmodzinów, i Jatwieźów k sobie przybawili,

Wszerz i wzdłuź Nowogrodzkie poburzyli włości,

Mordując, łupiąc Ruski naród bez lutości.

Potym Luck, i Włodimirz wkoło opalili,

Cerkwie, i monastery Ruskie wyłupili,

Zaś ku Mozeru prosto puścili zagony,

Drudzy Pinskie burzyli xięstwo bez obrony. 

Aż Holhowicy widząc xiążęta gwałt srogi, 

Zebrawszy się zasiedli Litwie ciasne drogi, 

Gdzie mieli z łupy ciągnąć lasy zarąbili, 

Chcąc by ono pogaństwo zdradą zagnąbili. 

Lecz Litwa przestrzeżona indziej się udała, 

A więźniów i dobytki z łupem wielkim gnała. 

Co słysząc Olhowicy spieszno ich gonili, 

_ A utarczką gdzie mogli poganów gromili 

 A gdy w Słomińskich polach Litwa kosem stała , 

Wnet się z Holhowicami Rus na nich wyrwała, 

Z pogany hurmem bitwę ogromną stoczyli, 

A Litawowie do nich też śmiele skoczyli. 

Ruś z szabiami, i z łuków, a Litwa włoczniami, 

Biją się krzycząc, hucząc rożnymi głosami, 

Mus, azumusz thos Gudos, z Zmodzią krzyczy Litwa: 

Tak długo z obudwu stron równa trwała bitwa. 

Aż sami olhowicy xiążęta gwałt widząc, | 

A od pogańskiej ręki zwyciężyć się wstydząc, 

Przywiedli swieże uphy dwa na Litwę s tyłu, 

Uderzyli w nich aż świat zachmurzył się s pyłu. 

Dopiero Litwa z czoła ściśniona i z zadu, 

I od Ruskich strzał, własnie jak żyto od gradu, 

Zbici, pierzchać poczęli, a Ruś po nich bieży, 

Goniąc sieką, trupów ich pełne pole leży. 

wodor wpław przez rzeki brną, drudzy na stawiska 

<...>

Dom, kuczka, prostym darnem nakryta, bót z łyka, 

Zwierzęcy łeb obłupił, i wdział miasto słyka. 

Rzekłby był, iż to wszytko są Herculesowie, 

Który też ono skórę lwią nosił na głowie, 

By był widział ano nasz Zmodzin swoję głowę, 

Przybrał w wilcze, w niedźwiedzie łbisko i zubrowe. 

A kiedy połupili w Ruskich ziemiach pługi, 

Włocznie z narogów kuli, potym na kij długi 

Osadzili, do strzał też czynili żelesca, 

A niedługo jednego zagrzewali miejsca. 

Choć ich Rusacy bili, drugimi orali, 

Lecz do wojny chęć mając o śmierć mało dbali; 

Drudzy zaś tak przeważnie więzienia się strzegli, 

Gdy już nie mogli uciec, w mężnej bitwie legii. 

Jeśli też z Rusi żywo dostali którego, 

| Wnet go s koniem spalili tuż samowtórego, 

Na cześć Bogom pogańskim pictos Gudos Dziewie, 

| Płak pocziss, tak wołali, aż szumiało krzewie. 

Zwierzęcy prawie żywot z dawnych czasów wiedli, 

Aż Ziwibund i Montwil na xięstwach usiedli; 

Ten Litwę, a ten Zemojdz w porządniejszej sprawie 

Cwiczyli, tak w domowej jak w polnej zabawie. 

Ci naprzód nauczyli wołów w jarzmo wprzęgać, 

A chleba z wnętrza ziemie ostrym pługiem sięgać, 

Po rolnych cnej Cereri siemię miecąc skibach, 

A pierwej przestawali za zwierzu na rybach. 

Więc i domy budować i wyniosłe dwory, 

Gospodarz też dobytek swój gnał do obory, 

Co się pierwej po lesiech błąkało, po polach, 

To teraz po oranych już się pasie rolach. 

Już mielu, mielu, w żarnach, Rugosz krusząc, śpiewa, 

A chleba 's potu ciała zaś się w rok spodziewa, 

On co pierwej łapem żył, to już w swym obrębie, 

Miał jak Rusin i Polak żywność chciwej gębie. 

A już nie tak dla łapów, jak dla rozszerzenia 

Państwa i granic spólną mocą przymnożenia, 

Najeżdżali do Rusi porządniejszą sprawą, 

I zwodzili z Ruskimi kniaźmi wojnę krwawą. 

| Krwawą, bo się często krwią swoją oblewali, 

Gdy przestrzeństwo swym wnukom szablą uprzątali. 

Obaczywszy się ludźmi być, żyli jak ludzie, 

|. £o pierwej każdy jak wilk leżał w lesnej budzie. 

Maciej Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego…, oprac. Julia Radziszewska, PIW, Warszawa 1978.

Co pierwej każdy jak wilk leżał w leśnej budzie.
Już i namioty, już i wojenne obozy
         Zmyślili, i fortelne przez rzeki przewozy,

 Łodzie, czołny z zubrowych skór dziwnie szywali,
         A szwy, dla prześcia wody, łojem nacierali.
         Więc gdy gdzie mieli ciągnąć, dwa łodź jednę nieśli,
A skoro już na miejsca rzek głębokich weszli,
W tych się batach wozili, a konie wpław wiedli,
Aż na nieprzyjacielski brzeg w zdrowiu wysiedli.
Bo w on czas, gdy w tych miejscach leśnych pusto stało,
Jeszcze przewozów bardzo rzecznych nalazł mało,
Przeto Litwa ty lekkie zmyśliła przeprawy,
Co potomkom pomoże do rycerskiej sprawy.

 

 

 A tak

Erdziwił xiąże, sprawiwszy sie z Żmodzkim, Kursowskim i Litewskim wojskiem,

zszykował wszystkich i rosprawił w uphy porządnie, chorągwie i treba-czów z

długimi żmodzkimi trąbami na swych miejscach, a osobno obóz z kolas skrzypiących

postawiwszy; rycerstwo wszystko za zbroje i pancerze (bo tego jeszcze ristunku w

on czas Żmodź nie znała) jedni żubrze, drudzy łosie skóry, niedźwiedzie i

wilcze, acz nie wszistko wyprawne nosili; broń zaś łuk prosty, szabla ledwo u

hetmana, włócznia, kij opalony, proce kręcone, siodła z dębu bez nasłania,

munstuki z łyka, etc, tak jako ony lata ludowi grubemu a leśnemu stroje i

naczynie dawały. A gdy sie nad Wilią wszyscy ściągnęli, wnet z wielkich kłodzin

poczynili płoty, na których kolasśy i wszystko wojenne narzędzie, niedługo

tractując przeprawili i sami w sprawionych uphach na Ruską stronę przebyli. Tam

dopiero Erdziwił, będąc w Ruskim brzegu, sam z walnym uphem ciągnął pozad, a

hetmanów dwu na czoło, trzeciego z trzema uphcami w zagony wyprawił. A gdy sie

przeprawili przez Niemen, nalezli we czterech milach górę krasną i wyniosłą, na

której był pirwej zamek stołeczny Nowogródek, xiążęcia Ruskiego, przez Bateja

carza zburzony.

 

Maciej Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego…, oprac. Julia Radziszewska, PIW, Warszawa 1978.

 

 

BALTU RELIGIJOS IR MITOLOGIJOS SALTINIAI I Nuo seniausiu laiku iki XV amziaus pabaigos
Sudarë Norbertas VËLIUS   Филип де Мезере(1389 г.)

Дамы путешествовали из Русского королевства, прибыли через пустоши и достигли граниз самой Тартарии, т. е. Летского королевства. Там люди бесписьменные и не имеют духовенства, однако достаточно воинственные, как свидетельствуют храбрые прусские крестоносцы. Дамские покоевники исследовали и узнали, что эти люди язычники. Когда умирает их король, его бароны одевают его в латы и усаживают на коня, также в латах. Вокруг короля воздвигают еловые бревна, делая деревянную клетку. После бароны избирают самого лучшего из королевских товарищей. Ему предоставляется честь составить компанию властелину, который его так любил, быть сожженным вместе с ним и пойти в рай. Упомянутый товарищ держит честь составить компанию своему властелину и добровольно вступает в деревянную клетку к королю, умершему властелину, который седит на коне. И тогда бароны, искренне молясь и сильно плача, поджигают упомянутую деревянную клетку, сжигают своего господина короля и его лучшего товарища. Обе души тут же следуют в рай, как и положено таким людям.
Недавно была битва между прусскими вельможами и летским королем. Здесь, помимо прочих, сражался один очень храбрый рыцарь веры, который лишился в той битве одного глаза и попал королю в неволю. Этот прусский рыцарь так вел себя, что король принял его очень ласково, держал при себе, давал большие имения и подарки и всячески ему доверял, не принимая во внимание, что тот был христианин. Когда упомянутый король умер, должны быть устроены королевские похороны, такие, как выше рассказано. Бароны собрали совет, кому предоставится честь сопровождать короля. И поднялся среди них великий раздор, потому что каждый желал быть первейшим его друзей. Наконец вопрос был решен, когда все условились, что честь следует предоставить прусскому рыцарю, которого король более всего любил. Бароны думале, что он весьма возрадуется, когда ему оказана честь, красиво говорили, слышав о достоинстве и любви, которые ему показывал король. Как только христианский рыцарь услышал ту новость и понял, что будет сожжен живым с королем, его охватила глубокая тоска и боль, которую никто не может выразить. Однако он скрыл боль глубоко в себе, показал большое удовлетворение и благодарил за предлагаемую ему честь, говоря, что такой чести недостоин, хотя и был верным слугой короля. Короче говоря, было достигнуто, что рыцарь составит компнию королю. Тогда рыцарь поручил себя Богу и святейшему истинному кресту и, проговорив молитвы, обратился к баронам, говоря: „Господа, вы и я хорошо знаем великие добродетели, храбрость и совершенство, которые имел король. Если я обеспокоен, то только потому, что отсутствие могего лица не опечалило бы королевскую душу. Вы видите, что я имею лишь один глаз, из-за чего очень сожалею. Не имея все своих телесных органов, я очень боюсь, что не достоин сопровоожать такого совершенного господина. Однако, если вы договоритесь, что достоин, всячески готов, потому что мне будет величайшее блаженство“. Бароны обсудили это, что рыцарь им поведал, и решили, что он не достоин иметь такую честь, поскольку он не имеет одного своего телесного члена.  И избрали одного из других королевских товарищей, поблагодарили христианину рыцарю за его доброту и верность и выпустили его из неволи. Он вернулся в свою святую религию весьма почитаемым, а Летского короля и его товарища сожгли описанным способом. Счастлива была глаза потеря у рыцаря, потому что имея их оба, был бы сожжен вместе с королем. Эту историю, как настоящую правду, мне поведали старые и храбрые рыцари веры.  

О смоленских полках на Грюнвальдском поле

Описание этого эпизода оставил польский историк 2 половины XV века Ян Длугош:

«русские рыцари Смоленской земли упорно сражались, стоя под собственными тремя знамёнами. Одни только не обратившись в бегство, и тем заслужили великую славу. Хотя под одним знаменем они были жестоко изрублены, и знамя их было втоптано в землю, однако в двух остальных отрядах они вышли победителями, сражаясь с величайшей храбростью, как подобало мужам и рыцарям, и, наконец, соединились с польскими войсками; и только они одни в войске Александра Витовта стяжали в тот день славу за храбрость и геройство в сражении; все же остальные, оставив поляков сражаться, бросились врассыпную в бегство, преследуемые врагом»

 

Матей Стрийковский: 

 

 Smolensczanie Russacy czyście zastawili,
Z Wilnowcami, z Troczany sławy poprawili,
Pod trzemi chorągwiami uderzyli z boku,
A Krzyżacki walny uff wnet ustąpił kroku.

Из телеграмм-канала «Верашчака» об упоминании Мяделя и Свири:

#ГісторыяБеларусі 

#ЗамкіБеларусі

У снежні 1324 года тэўтонскія рыцары напалі на Мядзельскі замак (размяшчаўся на востраве возера Мядзель) і разбурылі яго.

Археалягічныя даследаванні выявілі, што першапачаткова ў X—XI стагодздзях умацаванае драўлянае паселішча знаходзілася на найбуйнейшым востраве возера Мядзел — Замак.

У пісьмовых крыніцах Мядзел упершыню згадваецца ў пачатку XIV стагодзьдзя ў лацінамоўным лісьце вялікага князя Гедыміна рыжскаму біскупу, у якім ён скардзіцца на агрэсіўныя дзеянні рыцараў-крыжакоў:

Мы паведамляем Вам, … што мір… зараз без якой-небудзь віны нашай па-варожаму парушаны крыжакамі — братамі Тэўтонскага ордэну, якія прычынілі вялікую шкоду землям, якімі мы валодалі. Таксама яны напэўна захапілі б наш замак Медзела, каб не быў ён так добра ўмацаваны, аднак мноства людзей яны забілі і многіх павялі з сабой.

У літаратуры найчасцей сустракаецца датаванне гэтага ліста 1324 годам. У апошні час даследчыкі Мікалай Волкаў і Мікалай Плавінскі сцвердзілі, што дадзеную крыніцу трэба датаваць 1325 годам.

«Лівонская хроніка» Герамана Вартбэрга паведамляе пра працяг крыжацкай агрэсіі ў 1378 годзе: «У 1378 годзе брат Вільгельм, магістар лівонскі, паслаў ляндмаршала, брата Робіна супраць русінаў у вобласьці замка Мэ(н)дэлена, якія былі паднявольнымі і хаўруснікамі язычнікам і падтрымлівалі іх. Ён напаў у нядзелю пасля Епіфанія (10 студзеня), і спусташаў старану два дні, вынішчаючы людзей, спальваючы жытло, забіваючы скаціну; а забралі з сабой 300 рутэнаў абедзьвюх плоцяў і 400 коней».

У 1410 годзе адбыўся разгром крыжакаў пад Грунвальдам. Аднак падчас працэсу 1412—1413 гг. польска-літоўскі бок абвінаваціў крыжакаў, што пасля заключэньня міру (1411 г.), яны «fraudulenter et dolose teras et provincias dicti domini ducis Vitholdi subintrantes, districus videlicet Medeli, Swyre et Brachslaw et Poloczsko invaserunt et depopulaverunt». 

Прыблізны пераклад гучыць наступным чынам: «вераломствам і падманам землі і правінцыі да ўдзелу вялікага князя прыналежачых, паветы Мядзел, Сьвір, і Браслаў, і Полацак уварваліся і спустошылі». Агульныя страты склалі 2000 коп грошаў прускіх.

У канцы XIV — пачатку XV стагодздзяў з нявысветленых да канца акалічнасцяў Мядзел перанеслі на паўночна-ўсходні бераг возера Мястра (за 10 км ад былога месцазнаходжаньня). Імаверна, прычынай гэтаму стаўся мор. Насельнікі, што здолелі выжыць падчас эпідэміі, заснавалі новае паселішча са старой назвай ужо на беразе возера Мястра

О язычестве литовцев

патриарх Филофей со своеобразной тонкой иронией, осознав тайный замысел великого князя литовского, указывал на его истинное великокняжеское достоинство. ответом патриарха (Филофея) явилось употребление по отношению к Ольгерду термина «нечестивый огнепоклонник»...

Византийский историк XIV века Никифор Григора в своем труде «Римская история» упомянул Ольгерда, назвав его «чуждым, воздающим служебное почитание солнцу»...

"Литовцами" и "огнепоклонниками" («Λιτβοι και πυρσολατρεις») по происхождению названы виленские мученики византийским патриаршим сановником XIV века пресвитером Михаилом Вальсамоном в похвальном слове, посвященном их памяти.

В греческих источниках сложилось устойчивое представление о религиозных верованиях литовцев, как о почитателях огня и солнца. Об этом, кроме вышеуказанных двух мест, говорится также в послании патриарха Филофея митрополиту Алексию ("Киевская митрополия соседствует со «многими нечестивыми и огнепоклонниками»").

Два раза огнепоклонником, служащим солнцу, назван сам великий князь Ольгерд, и один раз такие верования приписаны виленским братьям Антонию и Евстафию, которые были замучены правителем"

Источник: Голубев О.Е. Феномен «своей античности» в истории

Великого Княжества Литовского // Studia Historica Europae Orientalis = Исследования по истории Восточной Европы : науч. сб. Вып 3 / редкол. : А.В. Мартынюк, Г.Я. Голенченко (отв. ред.) [и др.]. – Минск : РИВШ, 2010.

Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija
Darius Baronas
Про Антония, Иоанна и Евстафия слуг Альгирдаса, принявших православие

Вальсамон:

Сначала приказал связать руки и ноги, чтобы кто захотел мог жестко его бить.

Неуспел распорядиться, как все стеклись хлестать мученика, кто руками и палками, а кто камнями,

Когда князь уже был удовлетворен Иоанна страданиями, видя всюду политую кровью землю, велел веревками связать его ноги и вбросить в тюрьму, где был заключен Антоний...

Жития:

"пребываахоу слоужаще огнеслужителю князю литовьскому"

"в бане обычне князеве предстоя и служа христианина себе възвещааше. Онъ же се слышу ярости лице исполнь, оумлъча же тогда. По мале же и множьствоу предсиряшя благочьстие съ дрьзновением явлеаше, абие уобо бием от предстоящих роуками же и жезлы, и ногами пахаем и влачим к темници"

"Евъстафие же юнъ сыи възрастомъ мъхъ брадтный цьветящь имыи роусъи и красенъ и добль якоже душею сице же и телом, иже по еже крьстити ся от множицея въспоменутаго презвитера Нестера, христианом подобаящее жительство добре якоже и Богу оугодно проходя беше постяся ина въся добродетель проходя. Под властию и владычьством сыи реченнаго кънязя литовьскаго. Некогда емоу последуя въ ловох хождения творящоу оузре его и яже на главе власы имяща и брадным их расти оставльша ни единого от них остригша и растливша. Сице убо его кънязь имуща видев аще християнина себе исповедуя во ярость велику и неистовьство кънязь подвигся и оставити того от чистыя веры тщааше ... разгоресе яростью, повеле жьзлием его немилостивне бити. Емоуже и бывшу и народоу немилостивне биящоу..

"и время подобно искаше обьявити ся и некогда князю предстояще и обычно тому служаше в бани и князь сам сыи тогда не имыи что дръзнути не показа к нему гнева. По том же пакы христианина себе исповеда и абие бьенъ бысть от обретших ся тоу руками и палицами и влачим в темницу"

"потом же пакы пред многыми христианина себе исповеда и абие бьен бысть от обретших ся тоу роуками палицами"

T. Narbut. Dzieje narodu litewskiego w krótkości zebrane. 

Sto pięćdzie siąt przedniejszych rycerzy, Sklodo, Macho, Karol Xiąże Szwedzki, zabici, Zamlandska, Duńska milicje w pień wy Reszty niedobitków ścigane zawzięcie, ledwie kto życie lub wolność unosi. Czternastu Krzyżaków pojmano, z których ośmiu Żmujdzini spalili żywcem na ofiarę zem: sty swojej, za obrazę narodu i spotwarzenie króla. Dzialo się to roku 1261 Lipca 13.

<...>

Gdy wyciągnął w pole, trafił na wojsko Żmójdzinów Trojnata, z którem przyszło do krwawej bitwy: Krzyżacy pokonanymi zostali, stracili nie mało ludu, sam Komandor wzięty w niewolę, i rycerz zakonny, Konrad Wirschine zowiący się; Żmójdzini pierwszego spalili żywcem bogom na ofiarę, drugiego wymienić pozwolili. 

<...>

Niemcy poszli w pogoń: na trzecim dniu przebywszy wielkie bezdroża, stanęli na noc w blizkości wojska Litewskiego, wcale o tem nie wiedząc; lecz ci lepsze wzwiady mieli, wysłali swoje zdobycze przodem, sami uderzyli na Niemców, równo ze świtem dnia. Poległ Mistrz sam ofiarą tej nieostrożności, rycerzy zakonnych trzydzieści pięć;

S. 332

czterech Krzyżaków żywcem pojmano, z nich dwóch bogom w ofierze spalono; zaledwie czterech innych ucieczką się ratowało, a jeden zbrojną ręką, potrafił przebić się przez hufiec nieprzyjacielski. 

<...>

Wytoczyła się najzgubniejsza bitwa nad jeziorem Berżula; Marszałek poległ z dwódziestu dziewięciu rycerzami zakonnymi, reszta wybici, potopie ni, albo w ucieczce z głodu i od ręki mieszkańców śmierć znalezli. Jednego z pojmanych Krzyżaka fanatycy bogom na ofiarę żywcem spalili. AAni noga nieprzyjaciela w kraju wkrótce niepowstała, za wypędzonymi aż pod Ragnitę i Tyl żę goniono. Pelus i dalsi zbiegowie Litewscy pojmani, pościnani zostali. To calkowite oswobodzenie Żmójdzi przy padło 3 Listopada roku 1320, i dało początek świętu Ilgi, czyli Długiemu, którego obchody do późnych czasów po ganizmu trwały.

Виганд Марбургский

1. a poga- 

nie pochwycili go, przywiązali i brzuch mu rozerzneli i oprowa- 

dzali w koło drzewa, dopóki wszystkie wnętrzności z nfego nie 

wyszly, potem go od drzewa na ziemię położyli, krew jego tak 

ofiarując bogom j wykrzykując, cieszyli się z tego. 

2. W Piątek przed Niedzielą 

Exurge, czterech królów, to jest: Kinstut, AIgard, Paterl"i 24) 

z Grodna i król Alexander 25) wchodzą na szkod chrześr.ian do 

ziemi Schalveran z trzema w(skarni ,.w cztery tysiące !udzi i zdo- 

byli dwa zamki,26) spalili je, Kaustriteu i iune; a w uiewol;! poj- 

mali m-:zczyzny i kobiety i pospieszyli do jeziora gmiunYl1I wyra- 

zem Kurishaf zwanego, na którym pojmali rybaków czternastu i 

konie komandora uprowadzili i weseli spiesznie powrócili do króla 

blizko Ragnity i poświęcają Bogom krew byka i jellCa jednego, 

zwanego lIellsel Neuensteill 27) w ogień na ofiarę wrzucaj;!. 

3. Litwini poding błędllej wiary swojej umyślili cbrześcianina jedne- 

go Bogom ofiarownć, i los pad I na rzeczonego komandora, i wsa- 

dziwszy go na jego konia, spalić go chciełi, a on oblany krwią 

z ran swoich, cały się czerwony wydawał, i przywjzawszy mu 

rce i nogi do czterech V i b i c e s,. ogień do koła naloż) li i tak 

go udusili 

4. Spotkał ich w po- 

dróży swojej spieszacy miody kupiec, noszący pakę towarów, chcąc 

je zal!ieść do miasta Rygi; nic on nie wiedział o wojnie, a poga- 

nie pochwycili go, przywiązali i brzuch mu rozerzneli i oprowa- 

dzali w koło drzewa, dopóki wszystkie wnętrzności z niego nie 

wyszly, potem go od drzewa na ziemię położyli, krew jego tak 

ofiarując bogom j wykrzykując, cieszyli się z tego. 89)

 

5.  Przed pewnym czasem opowiadano, jak syn Olgierda "lI
króleol w Polocku,7) Rusini zaś mniemali, że im w żaden sposób
nie należało mieć króla poganina i gwałtem go wypędzili. Potem
Szyrgal 8 ) z wielkiem wojskiem wchodzi ua Ruś
, zamyślając do-
być Połocka, ale Rusini bronili miasta; z tego powodu Szyrgal
wyprawił posslow do mistrza inflantskiego, wzywając go i obie-
cując dać zakonowi maly obwód ziemi na wieczne posiadanie, byle
się pokwapił, bo Rusini mocno mu się
 opierali i mniej sobie wa- 

5. To się działo w czasie, kiedy Kinstut w Rusi będący, haniebnie wypędzony został od Rusinów, ktorzy mu 500 Judzi za-
bili. Przybywszy on do domu, znalazł kraj swoj spustoszony.
Znalazł także zamek EgoIlen 24) spalony, i tak Kynstut wielu nie-
szczęściami dotknięty zosiał, a historya życzy mu nieszczęścia i
przeklęstwa niecnotliwych. 

 

сравни с тем, что у Длугоша:

Książę Kiejstut porzucił natychmiast oblężenie Nowogrodka, a pospieszył do Litwy; ale gdy się dowiedział, że Jagiełło wzmocniony znacznie posiłkami Prusaków odebrał mu już władztwo w wielkiém księstwie Litewskiém, i dwa główne zamki Wilno i Troki, przybywszy do Grodna, postanowił zwrócić się na Żmudź, aby tam pozbierać nowe wojska dla stawienia odporu Jagielle

Zbior dzieiopisow polskich: Kronika Marcina Kromera
1767

K. Jablonskis, M. Jučas. Lietuvos inventoriai XVII a.; dokumentų rinkinys

 1693 m. birželio 24 d. Judeikių, arba Leporių, dvaro, Upytės pavieto, inventorius.

 Wrota wiezdne od goscinca z Litwy do Kurlandiey idącego.

Новгородская летопись:

«Тои же зимЂ ⁵⁸ умре князь великыи ⁵⁹ ГЂдименъ ⁶⁰ Литовьскыи ⁶¹ поганыи.»

О границах между Литвой и Русью в предыдущих статьях;

Полоцк и литва

черная русь

присяга Андрея Полоцкого Ордену

Где находилась Литва

Документ о торговле литовских городов с немцами из Литовской метрики

Этно-конфессиональная граница между Русью и Литвой

литовцы Свентянского Вилен. губ. и Новоалександровского Ковен. губ. уездов 

О захватах и завоеваниях литовцев:

Литовские захваты и завоевания северо-западных русских земель до заключения Кревской унии

Захват Полоцка литовцами в начале XIV века

Набеги литовцев