русаки острынской волости и литвяки

 

Acta Baltico-Slavica 1994. Жители острынской волости возле Гродно - Русь, русины, русаки.

Acta Baltico-Slavica 1994.

Жители острынской волости возле Гродно - Русь, русины, русаки.

Чацвёртая ўжывальная ў гэтым рэгіёне - летувіская мова. Летувіскаю гаворкаю (трэба прыняць да ўвагі тое, што яе носьбіты называюцца тут ліцвякамі, літоўцамі, ліцвінамі або барцякамі). Летувіская літаратурная мова прысутнічае ў школе і ў касцёле.

http://pawet.net/library/v_ethnography/elking_l/З_этнаграфічных_даследванняў_на_Гарадзеншчыне.html

Мой бацька быў чысты ліцьвяк…

або БЕЛАРУСКАЯ НАЗВА ЛІТОЎЦАЎ.

Жывучы ў атачэнні іншых народаў, беларусы, хоць і мелі часта невыразную самасвядомасць, але давалі суседзям адметныя назвы.  

Шырока вядома, што сучасных палякаў некалі называлі «ляхамі», а расейцаў — «маскалямі Пэўна ж, павінна была быць і назва суседзяў-балтаў, якія значна розніліся ад беларусаў мовай, і якія, дарэчы, самі называлі беларусаў сваім словам — «гуды».

Цяпер у беларускай публіцыстыцы існуюць розныя варыянты назвы паўночна-заходніх суседзяў — «летувісы» (адпаведна іх саманазве), «жамойты» (што няслушна, бо Жамойць складае адно 1/3 Літвы) або «літоўцы» (як у Расіі). Але як жа сапраўды называлі іх раней нашы продкі? Запісы беларускіх гаворак  пачаліся, у асноўным, у ХІХ ст. Але на іх можна пакласціся, бо яны фіксуюць даўнейшую непарыўную традыцыю. 

Слоўнікі і этнаграфічныя запісы не  фіксуюць вышэйадзначаны назваў літоўцаў, а даюць толькі два варыянты : «ліцвяякІ» (або «літвякІ») і “літвіны”. Зразумела, што апошняя назва ўзнікла пад уплывам польскай мовы. Такім чынам, як чыста беларуская назва, запісаны адно варыянт “ліцвякі”.

От прыклады, узятыя з «Слоўніка беларускіх гаворак Паўночна-Заходняй Беларусі», Слоўніка І. Насовіча і этнаграфічных запісаў:

— «І ліцьвякЕ адзін другога не панімаюць» (Гродзенскі р-н)

— «Старыя гаварылі па-літоўску. Мой бацька быў чысты ліцьвяк, а мяне ўжо можна прадаць па-літоўску, нічога не панімаю». (Памежжа з Літвой)

— «Пры лецьвякох жывём. Была пры лецьвякох». (Ст.Трокі)

— «Літвякі па-нашаму не гаворуць» (Магілёўшчына)

Дарэчы, выкарыстоўваў гэты этнонім і Янка Купала:

— «З адной стараны йшоў Паляк,

А з другой — шоў Ліцьвяк….»

(Байка «Лякарства» 1909 г.)

Нягледзечы на намаганні навязаць іншыя варыянты, трэба прызнаць, што яны не адпавядаюць народным беларускім найменням.  Пацвярджае гэта і наяўнасць на захадзе Цэнтральнай Беларусі вёсак з назвай “Літва”. 

Дадам, што “ліцвякі” назва нейтральная, не зняважлівая. Зняважліва іх называлі “гергуны” і “жыгуны”.

Абвяргаючы магчымую крытыку, што “літвякі” – гэта яўрэі, хачу адзначыць, што яўрэяў беларусы называлі  толькі словам “жыжы” без адрозненняў у паходжанні. А от у іншых краінах і маглі, для адрознення, называць па краіне паходжання (Літва).  Самі ж беларусы называлі “ліцвякамі” толькі літоўцаў. Пра што сведчыць і прымацаваны ніжэй  фрагмент з “Слоўніка беларускай мовы” 1870 г. Івана Насовіча.